Ważne postacie bitwy pod Grunwaldem

Strona polsko-litewska

Władysław II Jagiełło

Jagiełło (Jogaila) urodził się na Litwie około połowy XIV wieku. Był synem wielkiego księcia Olgierda. W 1377 roku objął po ojcu tron wielkoksiążęcy, dzieląc władzę ze swym stryjem, Kiejstutem.

W kolejnych latach Jagiełło dążył do przejęcia pełni władzy w kraju. Zawarł z Krzyżakami układ, który był skierowany przeciwko jego stryjowi. Jego ujawnienie doprowadziło do wybuchu wojny domowej pomiędzy wielkim księciem a Kiejstutem, którego wspierał syn Witold. Jagielle udało się pojmać obu przeciwników. Kiejstut zmarł w niewoli (być może zamordowany na zlecenie Jagiełły), podczas gdy Witoldowi udało się zbiec. Tym razem to on uzyskał pomoc od Krzyżaków, którym zależało na destabilizacji Litwy. Stryjeczni bracia pogodzili się w 1384 r., jednak nie był to koniec konfliktów. W latach 1389–1392, czyli już po unii w Krewie, doszło do wybuchu kolejnej wojny domowej na Litwie. Zażegnało ją dopiero nadanie Witoldowi namiestnictwa nad Litwą, w 1392 r.

Orszak króla Władysława Jagiełły

Wspólne zagrożenie Krzyżackie spowodowało, że Polska i Litwa wydawały się być naturalnymi sojusznikami. 14 sierpnia 1385 r. Jagiełło podpisał akt unii w Krewie, w którym zobowiązał się do przyjęcia chrztu w obrządku katolickim, ślubu z Jadwigą Andegaweńską oraz chrystianizacji Litwy. Akt ten doprowadził do unii personalnej między oboma krajami. W 1386 r. Jagiełło przyjął chrześcijańskie imię Władysław i został koronowany na króla Polski. Po śmierci Jadwigi w 1399 r. sprawował samodzielne rządy. W 1409 r. wybuchła wielka wojna z Zakonem Krzyżackim. Król podjął zdecydowane działania i w 1410 r. przeniósł wojnę na ziemie krzyżackie. 15 lipca 1410 r. wojska polsko-litewskie pod jego dowództwem odniosły znaczące zwycięstwo w bitwie pod Grunwaldem, gdzie złamały potęgę Zakonu.  Mimo ogromnego sukcesu często ocenia się, że Władysław Jagiełło nie wykorzystał zwycięstwa. Wojnę zakończył pokój toruński podpisany w 1411 r.

Unia personalna – sojusz dwóch państw, które zachowują niezależność, jednak posiadają wspólnego władcę.

Władysław Jagiełło rządził Polską przez 48 lat i był jednym z najdłużej zasiadających na tronie władców. W pamięci Polaków wspominany jest bardzo pozytywnie. Połączył Polskę i Litwę unią personalną w Krewie, którą potwierdził w 1413 r. kolejną unią w Horodle. Król, wbrew propagandzie zakonu krzyżackiego był gorliwym katolikiem i dążył do szybkiej chrystianizacji Litwy. Sojusz przyniósł obu krajom bogatą wymianę handlową i kulturową. Chociaż sam był analfabetą (co nie było w tamtych czymś dziwnym, wszak władca miał do swojej dyspozycji królewską kancelarię) zadbał o odnowienie Akademii Krakowskiej, która została później nazwana Uniwersytetem Jagiellońskim. Wzmocnił także pozycję międzynarodową Polski. Dzięki skutecznym zabiegom dyplomatycznym udało mu się osłabić dotychczasowe poparcie dla zakonu krzyżackiego wśród innych państw europejskich, między innymi odbierając im poparcie ze strony Zygmunta Luksemburskiego.  Miał cztery żony, jednak dopiero z ostatnią – Zofią Holszańską doczekał się dziedzica. Aby zapewnić prawo do tronu swojemu synowi Władysławowi, musiał nadać szlachcie daleko idące przywileje, które osłabiły władze królewską w Polsce. Zmarł w 1434 r.

Zygmunt Luksemburski – król węgierski, niemiecki, czeski, od 14 33 r. cesarz rzymski. Jedna z najważniejszych postaci ówczesnej Europy. W czasie wielkiej wojny z Zakonem udzielił wsparcia Krzyżakom.

Witold Kiejstutowicz

Urodził się około 1352 r. Był synem Kiejstuta, księcia trockiego, i bratem stryjecznym Jagiełły (późniejszego króla Polski Władysława II), z którym w latach 1381-1384 toczył wojnę domową o władze nad Litwą. Razem z ojcem, Kiejstutem, został przez niego pojmany i osadzony w Krewie, skąd udało mu się zbiec przy pomocy żony. Uzyskał pomoc Krzyżaków, wraz z którymi uczestniczył w rejzach na tereny litewskie. W 1384 r. pogodził się z Jagiełłą i otrzymał we władanie część Litwy, a po unii polsko-litewskiej w Krewie złożył hołd Władysławowi Jagielle, jako królowi Polski. W latach 1389-1392 Witold wzniecił kolejne powstanie, tym razem skierowane przeciwko zarządzającemu krajem, w imieniu króla Władysława, Skirgielle. Książę Witold ponownie uzyskał wsparcie zakonu krzyżackiego. Rosnąca popularność i znaczenie księcia zmusiła Jagiełłę do ustępstw. W 1392 r. ustanowił go swoim namiestnikiem na Litwie, a w 1401 r. wielkim księciem, co faktycznie zakończyło konflikty pomiędzy kuzynami. Zdradzeni Krzyżacy rozpętali kolejną wojnę z Litwą, która zakończyła się pokojem na wyspie Salin, na mocy którego Witold utracił znaczną część Żmudzi.

Orszak księcia Witolda

Chociaż król polski formalnie posiadał zwierzchnictwo nad wielkim księciem litewskim, to Witold w rzeczywistości rządził samodzielnie. W kolejnych latach podjął się dalszej ekspansji na ziemie ruskie, którą zatrzymała porażka z wojskami mongolskimi nad rzeką Worsklą w 1399 r., z której sam książę ledwo uszedł z życiem. W 1409 r. udzielił poparcia kolejnemu powstaniu antykrzyżackiemu na Żmudzi, a następnie zgodził się wyruszyć wraz z Polską na wojnę z zakonem krzyżackim. Podczas bitwy pod Grunwaldem dowodził chorągwiami litewskimi i ruskimi. W wyniku pokoju toruńskiego z 1411 r. Litwa odzyskała Żmudź. W 1429 r., pod koniec życia Witolda, Zygmunt Luksemburski zaoferował mu nadanie tytułu królewskiego, jednak ostatecznie sprzeciwiła się temu strona Polska i do koronacji nie doszło. Książę zmarł w 1430 r. nie pozostawiwszy dziedzica.

Witold szczególnie pozytywnie zapisał się w pamięci Litwinów i jest uważany za jednego z jej najważniejszych władców. Za jego panowania państwo osiągnęło największy zasięg terytorialny. Scentralizował Litwę, przeprowadził jej chrystianizację oraz doprowadził do znacznego rozwoju gospodarczego.

Janusz I Starszy

Chorągiew księcia Janusza

Urodzony ok. 1346 r., syn księcia mazowieckiego Janusza III. Jego żoną była księżna Danuta Anna, córka księcia litewskiego Kiejstuta. Na mocy testamentu ojca, w 1381 r. otrzymał we władanie część Mazowsza. Drugą część otrzymał jego brat, książę Siemowit IV. Janusza I łączyły dobre stosunki z Polską. Mazowsze pozostawało niezależnym księstwem, jednak Janusz złożył hołd lenny kolejnym władcom Polski: Ludwikowi Andegaweńskiemu, Jadwidze oraz Władysławowi Jagielle. Sprzeciwiał się próbom przejęcia korony polskiej przez brata po śmierci Ludwika. Ze względu na sojusz z Polską ziemie Janusza I były napadane przez Krzyżaków, a on sam kilkukrotnie przez nich uprowadzony. Odzyskał wolność za sprawą wstawiennictwa króla Władysława Jagiełły. W latach 1409-1411 brał udział w wielkiej wojnie z Zakonem. Osobiście dowodził swoją chorągwią w bitwie pod Grunwaldem. W walce wzięły również udział wojska wysłane przez jego brata, księcia Siemowita IV, chociaż ten nie wziął udziału w bitwie. Książę Janusz był ważnym sojusznikiem króla polskiego. Założył na Mazowszu wiele nowych miast i zamków oraz przeniósł w 1406 r. stolicę księstwa do Warszawy.

Hołd lenny – przysięga wierności składana przez wasala (tutaj: księcia Janusza I seniorowi (królowi Polski). Zobowiązywała między innymi do pomocy zbrojnej w przypadku wojny.

Zawisza Czarny

Urodził się około 1370 r. w Garbowie. Zyskał międzynarodową sławę jako uczestnik licznych wojen i turniejów rycerskich. Przez wiele lat związany był z dworem Zygmunta Luksemburskiego, z którego wojskami brał udział w wyprawach wojennych m. in. przeciw Turkom. W 1410 r. powrócił do Polski by wziąć udział w bitwie pod Grunwaldem. Kronikarz Jan Długosz wyrażał się o nim bardzo pozytywnie, chwaląc go za porzucenie służby u, sprzyjającego wówczas krzyżakom, Zygmunta. Niektórzy historycy przypisują mu obronę królewskiej chorągwi w trakcie bitwy, jednak nie da się tego jednoznacznie potwierdzić. Po bitwie stał się jednym z najbardziej zaufanych ludzi króla Władysława Jagiełły. Brał udział w wielu misjach dyplomatycznych i pośredniczył w kontaktach pomiędzy królem polskim a Zygmuntem Luksemburskim. W późniejszych latach powrócił na służbę do króla węgierskiego i walczył z husytami oraz Turkami, z rąk których poległ w bitwie w 1428 r. W polskiej świadomości zapisał się jako symbol odwagi, prawdomówności i lojalności.

Zawisza Czarny

Strona krzyżacka

Ulrich von Jungingen

Urodził się ok. 1360 r. Wraz ze swoim bratem Konradem, przyszłym wielkim mistrzem, wstąpił ok. 1380 r. do Zakonu Krzyżackiego. Pokonywał kolejne szczeble zakonnej kariery będąc m. in. rybiczym w zamku w pobliżu Morąga, wójtem Sambii i komturem Bałgi. W 1404 r. otrzymał godność wielkiego marszałka. Po śmierci swojego brata w 1407 r. został wybrany na urząd wielkiego mistrza. Często przypisuje mu się zapalczywość, skłonność do konfrontacji i lekkomyślność. Podczas gdy jego poprzednik prowadził ekspansję w rejonie Bałtyku, Ulrich zdecydował się skoncentrować na zagrożeniu polsko-litewskim. Odsprzedał wyspę Gotlandię Małgorzacie I, królowej Danii, Szwecji i Norwegii. Zabezpieczył się w ten sposób przed potencjalną wojną na dwa fronty.

Rycerze zakonu krzyżackiego

Gdy w 1409 r. wybuchło powstanie na Żmudzi, delegacja polska w Malborku zadeklarowała, że udzieli wsparcia Litwie w przypadku ataku ze strony Krzyżaków. Wobec takiego przedstawienia sprawy, wielki mistrz zdecydował się wypowiedzieć wojnę Polsce. Dzięki zabiegom dyplomatycznym zapewnił Zakonowi deklarację wsparcia zbrojnego ze strony Zygmunta Luksemburskiego, jednak ten ostatecznie nie zdecydował się zaatakować Polski. Ulrich von Jungingen 15 lipca 1410 r. dowodził wojskami Zakonu w bitwie pod Grunwaldem. Licząc wówczas około 50 lat zdecydował się osobiście poprowadzić swoje chorągwie do walki, w której poniósł śmierć. Po bitwie król Władysław Jagiełło rozkazał przewieźć jego zwłoki z honorami do Malborka.

Komtur – w państwie zakonu krzyżackiego zwierzchnik komturii, czyli podstawowej jednostki terytorialnej.

Friedrich von Wallenrode

Był bratem wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego Konrada von Wallenrode, poprzednika Konrada von Jungingena. W 1393 r. objął funkcję komtura w Rynie, później kolejno w Gniewie, Brodnicy i Królewcu. W 1407 r. został przez Ulricha von Junginena mianowany na wielkiego marszałka zakonu krzyżackiego, czyli drugiego najważniejszego (po wielkim mistrzu) dowódcę wojskowego w hierarchii zakonnej. Podczas bitwy pod Grunwaldem prowadził do boju lewe skrzydło armii krzyżackiej, które podążyło za wycofującymi się Litwinami, doprowadzając do rozproszenia sił zakonnych. Zginął na polu bitwy. 

Friedrich von Wallenrode

Kuno von Lichtenstein

Wstąpił do zakonu krzyżackiego przed 1389 r. Sprawował urząd komtura Ragnety, później Gniewa. W 1404 r. otrzymał od Konrada von Jungingena funkcję wielkiego komtura, którą w 1407 r. potwierdził Ulrich von Jungingen. Była to jedna z najważniejszych godności w państwie zakonnym, tym samym Kuno von Lichtenstein stał się de facto zastępcą wielkiego mistrza w kwestii zarządzania państwem.

Kuno von Lichtenstein

Henryk Sienkiewicz w powieści Krzyżacy przedstawił go jako uosobienie wszystkich negatywnych cech Zakonu. W rzeczywistości niewiele wiadomo na temat jego osobowości. Jan Długosz wspominał jedynie, że był jednym z najlepszych szermierzy swoich czasów. W trakcie bitwy pod Grunwaldem dowodził prawym skrzydłem armii zakonnej, na którym znajdowali się liczni goście krzyżaccy, skupieni głównie w chorągwi świętego Jerzego. Podobnie jak inni najważniejsi urzędnicy zakonni poległ w czasie bitwy.

Paweł Kowalczyk

fot. Arkadiusz Rutkowski